سایه ها در حرکت اند و ما به آنها نیاز داریم.

-حرکت سایه ها

-وزن سایه ها

در کتاب «کوه حرکت» که کتابی در باره فیزیک به زبانی جدید و همه فهم است ،برای نور ویژگیهای مهمی را فهرست می کند. 

در ضمن از حرکت سایه ها نیز سخن می گوید. من سالها است که با دانش فیزیک سرو کار دارم و این اولین بار است که  در یک کتاب فیزیک  می خوانم که سایه ها حرکت می کنند و از همه مهمتر با هر سرعتی می توانند حرکت کنند:

_سرعت مناسب نور نامحدود است. 

_سرعت پالسهای نور، همان سیگنال صحیح، سرعت اصلی است نه سرعت گروهی.

_سرعت نور در خلا، همواره و هر جا، سرعت اصلی c است. 

_با نادیده گرفتن طول موج، اشعه نور تقریبی است.

_پرتوهای نور هنگامی که از ماده دور باشند، در _مسیر مستقیم حرکت میکنند.

_سایه ها محدودیت سرعت ندارند.

_نور معمولی و پرشدت یک موج است. نور با شدت بسیار کم، جریانی است از ذرات.

این نکته که سایه ها محدودیت سرعت ندارند خود دو نکته مهم در بر دارد:

- سایه دارای حرکت است.

-سرعت سایه می تواند تغییر کند.

در قرآن:

در قرآن آیات مختلفی در باره سایه وجود دارد که ذهن را به تفکر می طلبند:

 ـ آیا ندیدى چگونه پروردگارت سایه را گسترده ساخت؟! و اگر مى خواست آن را ساکن قرار مى داد; سپس خورشید را بر وجود آن دلیل قرار دادیم!

(اگر سایه از حرکت باز ایستد ،بطور حتم نور نیز از حرکت خواهد ایستاد. البته این سایه و نور از خورشید و ماه است، و برای آنکه چنین وضعی بوجود آید باید ماه و خورشید بی حرکت شوند.)

 ـ سپس آن را آهسته جمع مى کنیم (و نظام سایه و آفتاب را حاکم مى سازیم)!

ـ او کسى است که شب را براى شما لباس قرار داد، و خواب را مایه استراحت، و روز را وسیله حرکت و حیات!

 ـ او کسى است که بادها را بشارتگرانى پیش از رحمتش فرستاد، و از آسمان آبى پاک کننده نازل کردیم.

 ـ تا به وسیله آن، سرزمین مرده اى را زنده کنیم; و آن را به مخلوقاتى که آفریده ایم ـ چهارپایان و انسان هاى بسیار ـ مى نوشانیم.

ـ ما این آیات را به صورتهاى گوناگون براى آنان بیان کردیم تا متذکر شوند، ولى بیشتر مردم از هر کارى جز انکار و کفر ابا دارند.

آیات ۴۵ تا ۵۰ سوره فرقان

حرکت سایه ها!.

در این آیات، سخن از نعمت «سایه ها» و سپس اثرات و برکات «شب» و «خواب و استراحت» و «روشنائى روز» و «وزش بادها» و «نزول باران» و «زنده شدن زمین هاى مرده» و «سیراب شدن» چهارپایان و انسان ها است.

نخست مى گوید: «آیا ندیدى چگونه پروردگارت سایه را گسترده است»؟ (أَ لَمْ تَرَ إِلى رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ).

«و اگر مى خواست آن را ساکن قرار مى داد» (سایه اى همیشگى و جاودانى) (وَ لَوْ شاءَ لَجَعَلَهُ ساکِناً).

بدون شک، این قسمت از آیه، اشاره اى است به اهمیت نعمت سایه هاى گسترده و متحرک، سایه هائى که یک نواخت باقى نمى مانند، بلکه در حرکت هستندو نقل مکان مى دهند، ولى در این که: منظور از این سایه، کدام یک از سایه ها است در میان صاحبنظران قرآنی گفتگو است:

جمعى مى گویند: این سایه کشیده و گسترده، همان سایه اى است که بعد از طلوع فجر، و قبل از طلوع آفتاب، بر زمین حکم فرما است و لذت بخش ترین سایه ها و ساعات همان است، این نور کم رنگ و سایه گستر، از لحظه طلوع فجر شروع مى شود، و به هنگام طلوع آفتاب، روشنائى جایگزین آن مى گردد.

بعضى دیگر گفته اند: منظور تمام سایه شب است که از لحظه غروب، شروع مى شود و به لحظه طلوع آفتاب، منتهى مى گردد

زیرا مى دانیم: شب در حقیقت سایه نیم کره زمین است که: در برابر آفتاب قرار گرفته، و آن سایه اى است مخروطى که در طرف مقابل، در فضا گسترده مى شود، و این سایه مخروطى دائماً در حرکت است و با طلوع آفتاب، در یک منطقه پایان مى گیرد و در منطقه دیگر تشکیل مى شود.

بعضى نیز گفته اند: منظور سایه اى است که بعد از ظهر براى اجسام پیدا مى شود و تدریجاً کشیده تر و گسترده تر مى گردد.

البته اگر جمله هاى بعد نبود، ما از این جمله معنى وسیعى مى فهمیدیم که تمام سایه هاى گسترده را در برمى گرفت، ولى سایر قرائنى که به دنبال آن آمده، نشان مى دهد: تفسیر اول از همه مناسب تر است.

زیرا به دنبال آن مى فرماید: «سپس خورشید را بر وجود این سایه گسترده دلیل قرار دادیم» (ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً).

اشاره به این که: اگر آفتاب نبود، مفهوم سایه روشن نمى شد، اصولاً، سایه از پرتو آفتاب به وجود مى آید، زیرا«سایه» معمولاً به تاریکى کم رنگى گفته مى شود که، براى اشیاء پیدا مى شود، و این در صورتى است که، نور به جسمى که قابل عبور از آن نباشد، بتابد و در طرف مقابل، سایه آشکار شود، بنابراین، نه فقط طبق قانون: «تُعْرَفُ الأَشْیاءُ بِاَضْدادِها» سایه را با نور باید تشخیص داد، بلکه وجود آن نیز از برکت نور است.

تعبیر به «یَسِیْراً» اشاره به جمع شدن تدریجى سایه است، و یا اشاره به این که: نظام ویژه نور و ظلمت، در برابر قدرت پروردگار، چیز ساده و آسانى است، و کلمه «اِلَیْنا» نیز تأکید بر همین قدرت الهى است.

به هر حال، جاى تردید نیست همان گونه که: انسان در زندگى خود نیاز به تابش «نور» دارد، براى تعدیل و جلوگیرى از زمان هاى شدت نور، نیاز به «سایه» دارد، تابش نور یکنواخت، زندگى را مختل مى کند، همان گونه که سایه یکنواخت و ساکن، مرگبار است.

در صورت اول، همه موجودات زنده، مى سوزند و در صورت دوم، همه منجمد مى شوند، این نظام متناوب«نور» و «سایه» است که زندگى را براى انسان ممکن و گوارا ساخته.

لذا آیات دیگر قرآن، وجود شب و روز را به دنبال یکدیگر از نعمت هاى بزرگ الهى مى شمرد، در یک جا مى فرماید: قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللّهُ عَلَیْکُمُ اللَّیْلَ سَرْمَداً إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلهٌ غَیْرُ اللّهِ یَأْتِیکُمْ بِضِیاء أَ فَلا تَسْمَعُونَ:

«بگو اگر خداوند شب را براى شما جاویدان تا روز قیامت قرار مى داد، کدام معبود غیر اللّه بود که شعاعى از نور، براى شما بیاورد، آیا نمى شنوید».(1)

و بلافاصله مى افزاید: قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللّهُ عَلَیْکُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلهٌ غَیْرُ اللّهِ یَأْتِیکُمْ بِلَیْل تَسْکُنُونَ فِیهِ أَ فَلا تُبْصِرُون :

«بگو: ببینید هر گاه خداوند روز را تا روز قیامت جاویدان قرار مى داد، کدام معبود غیر اللّه بود که براى شما شبى آورد که در آن آرام بگیرید، آیا نمى بینید»؟.(2)

و به دنبال این سخن، نتیجه گیرى مى کند: «این از رحمت خدا است که براى شما شب و روز قرار داد، که همدر آن بیارامید و بیاسائید و هم از فضل او براى تحصیل معاش، استفاده کنید، شاید شکرگزارى نمائید» (وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ).(3)

و به همین دلیل، قرآن یکى از نعمت هاى بهشتى را «ظل ممدود» (سایه گسترده) مى شمرد که نه نور خیره کننده و خستگى آور است و نه تاریکى وحشت آفرین.

* * *

بعد از ذکر نعمت سایه ها، به شرح دو نعمت دیگر که کاملاً متناسب با آن است پرداخته، و گوشه دیگرى از اسرار نظام هستى را که بیانگر وجود خدا است روشن مى سازد، مى فرماید: «او کسى است که شب را براى شما لباس قرار داد» (وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً).

چه تعبیر زیبا و جالبى، «شب را لباس قرار داد...» این پرده ظلمانى، نه تنها انسان ها که تمام موجودات روى زمین را در خود مستور مى سازد و آنها را همچون لباس، محفوظ مى دارد و همچون پوششى که انسان به هنگام خواب براى ایجاد تاریکى و استراحت از آن استفاده مى کند، او را در برمى گیرد.

آن گاه اشاره به نعمت خواب مى کند: «او خواب را براى شما مایه راحتى قرار داد» (وَ النَّوْمَ سُباتاً).

«سُبات» در لغت از ماده «سبت» (بر وزن وقت) به معنى قطع نمودن است، سپس، به معنى تعطیل کردن کار به منظور استراحت آمده، و این که: «روز شنبه» را در لغت عرب «یوم السبت» مى نامند، به خاطر آن است که نامگذارى آن از برنامه یهود گرفته شده; چرا که روز شنبه، روز تعطیلى آنها بود.

در حقیقت، این تعبیر اشاره اى به تعطیل تمام فعالیت هاى جسمانى به هنگام خواب است; زیرا مى دانیم در موقع خواب، قسمت مهمى از کارهاى بدن به کلى تعطیل مى شوند، و قسمت دیگرى همچون کار قلب و دستگاه تنفس، برنامه عادى خود را بسیار کم کرده، و به صورت آرام تر ادامه مى دهند تا رفع خستگى و تجدید قوا شود.

خواب به موقع و به اندازه، تجدید کننده تمام نیروهاى بدن است، نشاط آفرین و مایه قدرت، و بهترین وسیله براى آرامش اعصاب، به عکس، قطع خواب، مخصوصاً براى یک مدت طولانى، بسیار زیانبار و حتى مرگ آفرین است و به همین دلیل، یکى از مهمترین شکنجه ها براى شکنجه گران، قطع برنامه خواب است که مقاومت انسان را به سرعت در هم مى شکند.

منبع: www.ahsanalhadith.com