قرآن : گزارش قرآن از نابودی سرزمین اوبار یا عاد در اثر طوفان ۷ روزه(بخش دوم) مفهوم باد و باد سموم

ادامه از نوشتار پیشین

گزارش قرآن از نابودی سرزمین اوبار یا عاد در اثر طوفان ۷ روزه(بخش دوم)

مفهوم باد و باد سموم

در مورد  نوع تندباد ویرانگری که بر سرزمین عاد یا اوبار وزیده و قرآن گزارش آن را ۱۴۰۰ سال پیش داده است ، در حالی که هیچ کس از وجود چنین تمدن نابود شده ای خبر نداشت  بر اساس اطلاعات امروز ما می توان دو فرضیه مطرح کرد :

باد سمموم یا سام

نخست آن که تند باد از نوع بادهای سمموم بوده که در آن مناطق سابقه داشته است.

سموم   واژه عربی از ریشه «سَمّ»، به معنای سمّ و زهر و جمع آن «سمائم»، است. باد سموم اشاره دارد به ویژگی باد در ایجاد گرمازدگی، به طوری که حرارت بیشتری را به بدن انسان می‌رساند و این حرارت از راه تبخیر شدن عرق، منتقل می‌شود. به این باد، سام، سَمون۲، سیمون۳، سیموم۴ و سام‌یل۵ نیز گفته شده است. 

سام‌یل مرکب از دو کلمه عربی و ترکی است؛ سام (سم) به معنای زهر و یل در ترکی به معنای باد است .

سَموم یا سام درواقع یک باد محلی موسمی بسیار گرم و خشک است که درجه حرارت آن اغلب تا °۵۵ سانتی‌گراد (حدود °۱۳۰ فارنهایت) می‌رسد و رطوبت هوای آن گاهی به کمتر از ۱۰ درصد کاهش پیدا می‌کند. این باد ناشی از گرمایش شدید زمین در زیر آسمانی صاف و بدون ابر و معمولاً همراه با گرد و غبار است که در فصل بهار و تابستان از مناطق شمال صحرای بزرگ آفریقا و عربستان همراه با عبور مرکز کم‌فشار از این مناطق می‌وزد و هنگام عبور از خلیج فارس رطوبت را جذب و ذخیره می‌کند .

تند و مرگبار و خفه کننده

باد سموم بادی تند و مرگبار، معمولاً با ماسه و گرد و غبار همراه است و به همین دلیل خفه می‌کند.
این باد قابلیت دید را در فاصله چندمتری کاهش می‌دهد و یا تقریباً از بین می‌برد. آن‌چنان داغ است که گویی از یک بخاری کاملاً داغ خارج می‌شود.
این باد شن‌ها را جمع و به‌صورت موج و تپه روی هم انباشته می‌کند و شکل تپه‌های شنی را در امتداد مسیر تغییر می‌دهد.
غبار و ماسه آن‌چنان شرایط خفقان‌آوری پیش می‌آورد که شترها سر خود را در داخل رمل (شنزار)های بیابان می‌کنند و مسافران صحرا سرگردان می‌شوند. این باد گرمازدگی ایجاد می‌کند به طوری که حرارت بیشتری را به بدن انسان می‌رساند که از راه تبخیر شدن عرق،منتقل می‌شود. 

همه چیز را می سوزاند و نفس انسان را قطع می کند

توفان‌های حاصل از این بادها وضع خطرناکی را پیش می‌آورند، به این معنا که همه موجودات زنده اعم از حیوان و نبات را که در مسیر قرار گیرند، می‌سوزاند. این باد هرگونه گیاه و طراوتی را می‌خشکاند. 

قدرت کشندگی این باد چنان است که شترها و حیوانات پرطاقت را از پای درمی‌آورد، مار را هلاک می‌کند، نفس انسان را قطع می‌کند و انسان را از بین می‌برد .

مسعودی تاریخنگار مشهور می نویسد: می‌نویسد:

 هرگاه باد جنوب بوزد، دریاها و رودها را گرم می‌کند، رنگ و حالت همه‌ چیز را تغییر می‌دهد، بدن‌ها را سست می‌کند و تنبلی می‌آورد، گوش‌ها را سنگین و چشم را تیره می‌سازد، صفرا را تحلیل می‌برد و رطوبت را در ریشه حساس عصبی نفوذ می‌دهد (مسعودی، ج ۲، ۱۹۷۰: ۲۳۲). 

ابن سینا باد جنوب را باد گرم، ضدسلامت و بیماری‌زا می‌داند و مهم‌ترین اثر آن را به این صورت نام می‌برد: نیروها بر اثر باد جنوب سست می‌گردند، منافذ پوست گشاده و خلط‌ها برانگیخته می‌شوند و بیرون می‌آیند، حواس سنگین می‌گردند. باد جنوب بیماری را وخامت می‌بخشد، تن را لاغر می‌کند، سردرد ایجاد می‌کند و خواب‌آور است و تب‌های عفونی به همراه دارد (شیرازی، ۱۳۸۶: ۱۱۱ ـ ۱۱۰).

بدون آی خنک و یخ خفگی حتمی است

باد گرم و سوزان سموم در بدن نفوذ می‌کند (شکیب ارسلان، ۱۴۲۸: ۵۵)، شخص را مسموم می‌کند به طوری که هرگاه آب خنک یا یخ برای شخص باد سام زده در دسترس نباشد، وی را خفه می‌کند و می‌کُشد. 

تأثیر آن بر بدن انسان، کشنده‌ترین چیزی است ک می‌توان تصور کرد. عضلات شخصی که قربانی این باد شود ابتدا سخت و منقبض می‌شود، پوست بدن چروک می‌خورد و حالت نزع به انسان دست می‌دهد، مثل اینکه گوشت بدن روی آتش قرار گرفته باشد و آن را بسوزاند و در آخرین مرحله شکاف‌ها و ترک‌های عمیق همراه با خون‌ریزی به وجود آید. در بعضی موارد، قربانی زود می‌میرد و گاهی چندین ساعت یا احتمالاً چند روز در حالی‌که از شدت عذاب رنج می‌برد به تدریج جان می‌سپرد. مرگی که بر اثر رویارو شدن با این باد عارض می‌شود بسیار وحشتناک است، زیرا در ظاهر مرده تغییری پدید نمی‌آید، حتی رنگش دگرگون نمی‌گردد و چنین به نظر می‌رسد که متوفا خواب است، اما اگر کسی یکی از اعضایش را بکشد، کَنده می‌شود. 

باد سموم یا سام  باعث جداشدن اعضاء بدن می گردد

در سال ۱۰۵۷/۱۶۴۷ پیک پیاده‌ای به نام محمدعلی در فصلی که باد سموم می‌وزید، در حالی‌که حامل یک بسته نامه بود از بصره به هرمز برمی‌گشت. بین راه پیک دیگری را که می‌شناخت کنار راه به حالت افتاده دید و تصور کرد به خواب رفته است. بازویش را گرفت تا برخیزد. آن دست جدا شد و در دستش ماند. عجیب‌تر اینکه به هر قسمت تن آن پیک افتاده دست می‌زد چنان می‌نمود که دستش را در توده‌ای از خاک فرو می‌برد. 

باد سام از انسان یک مومیایی می سازد

باد سام وقتی آدم یا حیوان را غافل‌گیر می‌کند در یک آن، تمام ذرات رطوبت بدن را به خود جذب می‌کند و تنها یک مومیایی چروکیده و سیاه بر جای می‌گذارد. اگر کسی در اثر این باد بمیرد، چون بخواهند غسلش بدهند بندبند اعضایش از هم جدا می‌شود 

باد سموم سرخ‌رنگ و آتشین است (پاتینجر، همان)، وقتی می‌وزد تصور می‌شود که از یک آتش بزرگ از طریق وزش‌های عظیم پدید آمده است. به گفته بکری (۱۹۹۲، ج ۲: ۴۷۹) در حیره (عراق) مردم پرده‌های منازل خود را از بیم آتش گرفتن بر اثر وزیدن بادهای گرم برمی‌دارند. وقوع این باد قابل پیش‌بینی نیست. حیواناتی مثل شتر، قاطر و خر متوجه نزدیک شدن سموم می‌شوند و کاروان‌هایی که در صحرا زندگی می‌کنند هنگام آمدن باد سموم نشانه‌های آمدن آن را می‌فهمند.

قرآن به گونهای  از مردم عاد  در زمان وزیدن این تند باد و طفان مرگ افرین سخن می گوید که گویی وجود قربانی در مقابل این باد فرو می ریزد و قدرت فرار از او گرفته می شود. توضیحش این است که:

اگرتوفان شدید باشد، حالت بهت و دوران سر به او دست می‌دهد به طوری که نیروی فرار کردن هم از او گرفته می‌شود و کاروانیان در زیر تل‌های ریگ متحرک دفن می‌شوند.

 قطعا تند بادی که بر سرزمین اوبار و یا عاد و آن هم طی هفت شبانه روز مداوم وزیده شدید ترین از نوع خود بوده که همه نردم را زیر تل های انبوه خاک مدفون ساخته بوده است.

یک گزارش عینی

شهر مکه همواره در معرض باد سموم بوده است (دوتی، ج ۱، ۱۹۸۳: ۱۰۰). در دوره حکومت واثق عباسی (۲۰۰ـ۲۳۲ ق) در ۲۱۹ ق حجاج بسیاری در راه مکه در اثر باد سموم هلاک شدند (ابن‌اثیر، ج ۷، ۱۹۶۶: ۳۴). در سال ۲۳۴ ق به هنگام خلافت متوکل (۲۴۷ ـ ۲۳۲/ ۸۶۱ ـ ۸۴۷) باد سخت و سمومی که پیش از آن نظیرش دیده نشده بود، وزید و مردم را بیمناک ساخت. این باد پنجاه و چند روز ادامه داشت، کوفه، بغداد، واسط و بصره را فرا گرفت و از آنجا به آبادان سرازیر شد و از واسط به اهواز رفت. رهگذران و قافله‌ها را کشت و کسی از آفت باد جان سالم به‌در نبرد. آن‌گاه به اهواز بازگشت و به سوی همدان حرکت کرد

و بیست روز در آنجا وزید و کشتزارها را سوزاند. سپس از همدان عبور کرد و به موصل رسید و بیابان سنجار را فرا گرفت و مردم و اسب‌هایی را که از آنجا می‌گذشتند و درختان را نابود ساخت و در موصل همچنان می‌وزید و مانع رفت و آمد مردم و در نتیجه تعطیلی بازارها شد و حمل خواروبار و کالا در میان دِه‌ها و شهر متوقف گردید .

برای ارجاع به مدارک لطفا به مقاله زیر مراجعه نمایید:

باد سموم در ادبیات جعرافیایی
دکتر اشرف السادات باقری

ادامه دارد.